« Cóż jednak działo się przez ten czas na zamku, który o nastającym zmroku trwał pośród rozlewisk, potężny, tysiącletni masyw, groźne i dumne spiętrzenie murów zastygłych w wiecznej zadumie - ruina przebrzmiałej świetności, wspomnienie dawnej glorii, dziś - smutne, tragiczne miejsce, gdzie żądze, strachy i szaleństwa wiodły fatalny taniec? »
Powieść Opętani jest parodią powieści grozy w stylu gotyckim z elementami sensacyjnymi, wzorowaną na utworach Horacego Walpole i nawiązującej do dziewiętnastowiecznej powieści w odcinkach, której mistrzem był Eugène Sue.
|
« Kiedy byłem na drugim roku prawa zabrałem się do pisania nowej powieści. [...] Zaczęło się od tego, iż z Tadziem Kępińskim, moim ex-kolegą szkolnym, postanowiliśmy napisać na cztery ręce powieść sensacyjną żeby zarobić kupę forsy. Nie wątpiliśmy iż intelektom wyższym, jak nasze, nietrudno będzie spłodzić taką brechtę – łatwą a pasjonującą. Wkrótce jednak rzuciliśmy wszystko do kosza, przerażeni niezdarnością naszych gryzmołów.
Napisanie złej powieści nie jest bodaj łatwiejsze od napisania dobrej – powiedziałem wtedy Kępińskiemu. I ten problem zaczął mnie interesować. Stworzyć dobrą powieść dla wyższych dziesięciu tysięcy, czy nawet stu tysięcy – no, to zawsze się robi, to jest banał i nudziarstwo. Ale napisać dobrą powieść dla tego niższego, podrzędnego czytelnika, któremu smakuje nie to, co nazywamy «dobrą literaturą». » Wspomnienia polskie |
Po dwóch czy trzech próbach napisania, w latach dwudziestych, dobrych «złych powieści» czy «powieści dla kucharek», które ostatecznie zniszczył, Gombrowicz napisał Opętanych.
Gombrowicz podpisał ją pseudonimem Zdzisław Niewieski, od litewskiej rzeki Niewiaży (znanej też pod nazwą Issa dzięki powieści Czesława Miłosza Dolina Issy).
Powieść została opublikowana w odcinkach w warszawskiej popołudniówce Dobry Wieczór! Kurier Czerwony i w radomsko-kieleckim Ekspresie Porannym.
Pierwszy odcinek ukazał się 4 czerwca 1939 a ostatni 30 sierpnia, w przeddzień ataku Hitlera na Polskę.
29 lipca Gombrowicz wyruszył z Gdyni w rejs do Argentyny. Wtedy jeszcze nie wiedział, że jego rozstanie z Polską będzie definitywne i nigdy już do niej nie powróci
Długo zastanawiano się: czy Gombrowicz wyjechał do Argentyny nie ukończywszy swojego powieściowego serialu? Czy skończył go, ale wojna przerwała publikację i ostatnie odcinki zaginęły?
Gombrowicz długi czas nie mówił o tym, że jest autorem tej powieści w odcinkach, albo z powodu okoliczności swojej emigracji (jego dzieła były w Polsce na indeksie i nie miał dostępu do jej rękopisu ani wydania), albo ze względów intelektualnych, gdyż – jak wspomina jego brat Jerzy – pisarz wstydził się tej książki i przyznawał, że jedynym celem jej powstania było wysokie honorarium.
Pisarz nigdy zatem nie powrócił do tego przedwojennego utworu ani go nie wznowił.
Pod koniec życia wspominał jednak o nim przyjaciołom, aż w końcu opowiedział o tym w swojej biografii, podyktowanej kilka dni przed śmiercią, w lipcu 1969 roku, i przeznaczonej do publikacji w Cahier Gombrowicz, jaką Dominique de Roux przygotowywał we francuskim wydawnictwie L’Herne. Całość powieści, wraz z odnalezionym zakończeniem, została opublikowana w 1990 roku przez wydawnictwo Res Publica, a następnie przez Wydawnictwo Literackie jako XI tom Dzieł.
Cztery lata po śmierci pisarza, w 1973 roku, Instytut Literacki (Kultura) wydał ją po raz pierwszy w formie książkowej.
Jesienią 1986 r. Ludwik B. Grzeniewski odnalazł w starych gazetach przechowywanych przez jego dziadka trzy ostatnie odcinki, które ukazały się w warszawskim Kurierze Czerwonym 1, 2 i 3 września 1939 roku.
W pełnej wersji książkowej powieść ukazuje się od 1990 roku w krakowskim Wydawnictwie Literackim.
Ta pseudogotycka, wielowątkowa opowieść sensacyjna doczekała się wielu adaptacji scenicznych.
