Bruno Schulz : Gombrowicz «manager niedojrzałości»
|
« Od dawna odwykliśmy w naszej literaturze od zjawisk tak wstrząsających, od wyładowań ideowych tej miary, co powieść Witolda Gombrowicza „Ferdydurke”. Mamy tu do czynienia z niezwykłą manifestacją talentu pisarskiego, z nową i rewolucyjną formą i metodą powieści i w końcu z fundamentalnym odkryciem, z aneksją nowej dziedziny zjawisk duchowych, dziedziny bezpańskiej i niczyjej, na której dotychczas hulał tylko nieodpowiedzialny żart, kalambur i nonsens. »
Bruno Schulz, esej „Ferdydurke”, 1938 |
Dessin de Bruno Schulz pour la première édition de "Ferdydurke", 1937.
Bruno Schulz : Gombrowicz «demonolog kultury» i «tropiciel kłamstw kulturalnych»
|
« Dotychczas człowiek widział się sam przez pryzmat formy gotowej i wykończonej, widział się od strony fasady oficjalnej. Nie dostrzegał, że podczas gdy w aspiracjach swych dociągał się do miary ideału, sam jest w rzeczywistości swojej wiecznie niegotowy, spartaczony, łatany i niedociągnięty. Cała nędzna krawieczyzna jego formy, szytej grubym ściegiem, uchylała się jego uwadze. Gombrowicz daje nam inwentarz tej podwórzowej strony, tej oficyny naszego ja — inwentarz zdumiewający. W salonie na froncie odbywa się wszystko etykietalnie i formalnie, ale w tej kuchni naszego ja, za kulisami oficjalnej akcji, uprawia się gospodarkę najgorszej konduity. Nie ma tak odpadkowych, przezwyciężonych ideologij, tak tandetnych i śmietniskowych form, które by tu jeszcze zawsze nie miały kursu i nie cieszyły się debitem4. Tu okazuje się w całej lichocie struktura mitologii, przemoc ukryta w formach składni językowej, gwałt i rozbój frazesu, potęga symetrii i analogii. Tu odsłania się gruba mechanika naszych ideałów, oparta na dominacji naiwnej dosłowności, na figurach metafor i ordynarnej imitacji form językowych. Gombrowicz jest mistrzem tej śmiesznej, karykaturalnej maszynerii psychicznej, którą umie doprowadzić do gwałtownych spięć, do wspaniałych eksplozyj w przedziwnej kondensacji groteskowej. »
Bruno Schulz, esej Ferdydurke, 1938 |
Milan Kundera :
|
« Uważam „Ferdydurke” za jedną z trzech, czterech największych powieści napisanych po śmierci Prousta. »
Milan Kundera, Gombrowicz malgré tous, Le Nouvel Observateur, 08.03.1990 |
Adaptation de Janusz Oprynski, Teatr Prowizorium, Lublin, 1998.
John Updike :
|
« Mistrz słownej burleski, znawca szantażu psychologicznego, Gombrowicz jest jednym z najgłębszych pisarzy nowoczesnych, o wyjątkowej lekkości stylu. „Ferdydurke”, ze swymi ekscentrycznymi urokami, należy do najtrafniejszych i najzabawniejszych literackich satyr. »
John Updike, okładka wydania amerykańskiego Ferdydurke, Yale, 2000 |
Susan Sontag :
|
« Ekstrawagancki, błyskotliwy, niepokojący, odważny, zabawny, cudowny. Niech żyje jego wzniosłe szyderstwo. »
Susan Sontag, przedmowa do wydania amerykańskiego Ferdydurke, Yale, 2000 |